Czarny bez (Sambucus nigra) to krzew powszechnie porastający nieużytki i przydroża - tak wszędobylski, że wiele osób uważa go za roślinę nieciekawą i nie godną uwagi. A szkoda, bo czarny bez zastosowanie może mieć w ogrodzie jako roślina ozdobna oraz źródło kwiatów, owoców i liści o cennych właściwościach leczniczych. Ponadto uprawa bzu czarnego jest bardzo łatwa. Zobacz jak wygląda bez czarny, poznaj najciekawsze odmiany ozdobne czarnego bzu i możliwości jego zastosowania w ogrodzie.
Czarny bez - Sambucus nigra - kwiaty
Jak wygląda czarny bez?
Czarny bez, określany też jako dziki bez czarny, w warunkach naturalnych przyjmuje formę rozłożystego krzewu i osiąga niejednokrotnie wysokość ponad 5 metrów, przez co w starszym wieku bardziej przypomina niskie drzewo o wielu pniach. Pędy tej rośliny pokryte są szarą, chropowatą, z wiekiem coraz bardziej spękaną korą.
Kwiaty czarnego bzu są pojedyncze i niepozorne, ale zebrane w duże baldachogrona o średnicy od 10 do 20 cm przyciągają z daleka wzrok. Ich aromat z daleka przyjemny dla nosa, po zbliżeniu się do rośliny staje się, delikatnie mówiąc, "męczący". Kwiaty bzu czarnego mają barwę białą i pojawiają się w okresie od czerwca do lipca, przyciągając wiele pszczół.
Owoce czarnego bzu pojawiają się w okresie od sierpnia do września i pozostają na roślinie jeszcze w październiku. Są kuliste, o średnicy do 8 mm, barwy ciemno fioletowej, niemal czarne. Od owoców właśnie pochodzi nazwa bez czarny. Stanowią one przysmak dla ptaków, które przy okazji na duże odległości rozsiewają nasiona bzu czarnego.
Liście bez czarny ma zielone, złożone z 3-9 (najczęściej 5) jajowatych, ostro piłkowanych listków osiągających do 9 cm długości. Liście bzu czarnego po roztarciu wydzielają duszący zapach, podobnie jak kwiaty.
Bez czarny - właściwości lecznicze
Właściwości lecznicze bzu czarnego sprawiają, że gatunek Sambucus nigra ma szerokie zastosowanie w ziołolecznictwie i medycynie naturalnej. Przydatne są zarówno kwiaty i owoce czarnego bzu, jak i liście tej rośliny.
Kwiaty czarnego bzu zawierają duże ilości flawonoidów, kwasów fenelowych i organicznych, a ponadto garbniki, olejek, śluzy, triterpeny, sterole i sole mineralne. Wykorzystuje się je przygotowując rozmaite preparaty lecznicze z kwiatów czarnego bzu.
W owocach bzu czarnego jest sporo glikozydów antocyjanowych, cukrów, pektyn, garbników, rzadkich kwasów organicznych (m.in. szikimowy), rutyny, a także witaminy C, witamin z grupy B i prowitaminy A. Za czarny kolor owoców odpowiada barwnik sambucyjanina, która wykazuje silne właściwości antynowotworowe, wspomagające odporność i układ krwionośny.
Owoce bzu czarnego posiadają cenne właściwości lecznicze
Fot. pixabay.com
Czarny bez - zastosowanie
Bez czarny zastosowanie ma przede wszystkim lecznicze. Z kwiatów czarnego bzu przygotowuje się napary wykorzystywane w leczeniu przeziębień, katarów i chorób reumatycznych. Mają one działanie moczopędne, napotne i przeciwgorączkowe, a także wykrztuśne. Jako surowiec zielarski kwiaty bzu czarnego zbiera się gdy rozkwitną ale jeszcze nie przekwitają. Ścina się je całymi baldachami i suszy w przewiewnym i suchym miejscu, rozkładając cienką warstwą. Suszenie kwiatów czarnego bzu pozwala zachować ich cenne właściwości lecznicze na długi czas.
Owoce czarnego bzu są znakomitym produktem do produkcji soków i konfitur wzmacniających odporność w czasie jesieni i zimy. Ponoć najlepsze są te, zbierane zaraz po pierwszych przymrozkach. Należy jednak pamiętać, iż świeżych owoców czarnego bzu nie wolno zjadać. Nadają się one do spożycia dopiero po zagotowaniu lub usmażeniu bez przykrycia. Jeżeli z owoców przyrządza się przetwory, takie jak kompoty, galaretki, dżemy, wina, to należy oddzielić od nich pestki, przecierając je przez sito. Zbiera się tylko owoce w pełni dojrzałe, najlepiej po pierwszym jesiennym przymrozku.
Uwaga!
Bez czarny ma owoce, które bardzo plamią, dlatego krzewu tego nie powinno się sadzić przy ścieżkach, ławkach ogrodowych oraz w pobliżu parkingów, gdzie sok owoców mógłby poplamić przechodniów i samochody.
Liście czarnego bzu, które nie są specjalnie ozdobne (u gatunku, bo o ciekawych liściach odmian ozdobnych, powiemy za chwilę) znajdują zastosowanie podczas sporządzania wszelkiego rodzaju maceratów i gnojówek ogrodniczych przydatnych do wzmacniania odporności uprawianych warzyw i kwiatów oraz do walki z niektórymi chorobami i szkodnikami. Dodatkową ich zaletą jest to, że poprzez swój specyficzny zapach wykazują właściwości odstraszające myszy, krety i nornice. Wystarczy garść pogniecionych liści czarnego bzu umieścić w zamieszkałej norce, a gryzonie lub kret się z niej ewakuują.
Bez czarny - Sambucus nigra - owoce
Fot. pixabay.com
Z liści bzu czarnego sporządzić wyciąg, który stosuje się przeciwko mszycom i gąsienicom bielinka kapustnika. W tym celu 1 kg świeżych lub 200g suszonych liści i kwiatów bzu moczy się w 10 litrach wody przez 24 godziny, a następnie rozcieńcza się wodą w stosunku 1:10. I jeszcze jedna, moim zdaniem największa zaleta liści bzu - rozkładając się, dostarczają one dużo materii organicznej, tym samym wzbogacając glebę w próchnicę.
W środowisku naturalnym bez czarny porasta wilgotne miejsca na glebach zasobnych w azot. Takie preferencje spowodowały, że czarny bez ma zastosowanie jako roślina wskaźnikowa, która swoją obecnością potwierdza dużą zasobność gleby zwłaszcza w związki azotowe.
Gnojówka, wywar, napar - ekologiczne środki ochrony roślin
Wiele roślin na działkach, w tym również powszechnie występujące chwasty, takie jak pokrzywa, mniszek lekarski czy skrzyp polny, możemy wykorzystać do samodzielnego przygotowania gnojówek i wywarów roślinnych, przydatnych do nawożenia i ochrony roślin. Dobre przykłady to wywar ze skrzypu na mączniaka czy gnojówka z pokrzyw na mszyce. Poznaj najlepsze przepisy na ekologiczne środki ochrony roślin i nawozy naturalne oraz dowiedz się jak je stosować. Więcej...
Gdzie posadzić czarny bez?
Bez czarny warto posadzić w centralnym punkcie ogrodu lub dużej rabaty, gdzie będzie wyglądać naprawdę okazale i wprowadzi do ogrodu wiejski charakter, dodając uroku całemu założeniu. Pod krzewami bzu można posadzić, a raczej wysiewać całymi garściami, drobne rośliny cebulowe, które wczesną wiosną dodadzą ogrodowi kolorów, lub pokusić się o założenie w podcieniu rabaty z paprociami lub leśnymi bylinami.
Uprawa czarnego bzu jest możliwa na całym terenie naszego kraju, gdyż czarny bez jest w pełni mrozoodporny i ma niewielkie wymagania. Dobrze rośnie na zwykłych, średnio żyznych glebach, najlepiej wilgotnych, zarówno na stanowiskach słonecznych jak i półcienistych. Aby zachować walory dekoracyjne krzewów czarnego bzu warto starsze pędy wycinać, a młodsze przycinać w połowie ich długości. Takie silne przycinanie bzu wykonuje się co 2-3 lata.
Lilak pospolity - odmiany, pielęgnacja, rozmnażanie
Obfite kwitnienie i piękny zapach roznoszący się w ogrodzie sprawiają, że lilak pospolity jest lubianym i chętnie uprawianym krzewem. Poza gatunkiem rodzimym dostępne są ciekawe ogrodowe odmiany lilaka pospolitego, których pachnące kwiaty zachwycają kolorem i kształtem. Zobacz jak wygląda pielęgnacja lilaka pospolitego oraz czy możliwe jest rozmnażanie lilaka w warunkach ogrodowych. Więcej...
Bez czarny - odmiany ozdobne
Jeśli ktoś woli rośliny bardziej ozdobne, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby posadzić ozdobne odmiany bzu czarnego. A jest z czego wybierać. Hodowcy dołożyli wielu starań, by wyhodować piękne odmiany gatunku Sambucus nigra. Przedstawiamy 7 ciekawych odmian czarnego bzu. Wszystkie są łatwe w uprawie i w pełni mrozoodporne.
Bez czarny 'Aureomarginata' - odmiana posiada liście o typowym kształcie i wielkości, ale na powierzchni blaszek rysuje się szeroki żółty margines, czasem zajmujący aż połowę szerokości liścia. Kwiaty w typowej dla bzu barwie białej można podziwiać od maja do lipca. Czarny bez odmiany 'Aureomarginata' rośnie niższy niż gatunek, więc znakomicie nadaje się do mniejszych ogródków przydomowych. Odmiana w pełni mrozoodporna.
Bez czarny 'Aurea' - odmiana o liściach w kolorze złota i wzroście równie silnym jak dziki gatunek. Osiąga do 3 m wysokości. Jest w pełni mrozoodporna i dobrze znosi warunki miejskie.
Bez czarny 'Laciniata' - roślina o bardzo ciekawych liściach, które są matowozielone, złożone z mocno powcinanych listków. Podobne liście ma klon palmowy, który jednak w naszym klimacie bywa kłopotliwy w uprawie. Dlatego dla osób, którym podoba się takie ulistnienie, bez czarny 'Laciniata' może okazać się lepszym wyborem. W porównaniu do innych odmian bzu czarnego, bez 'Laciniata' dobrze znosi stanowiska cieniste. Może zatem rosnąć zarówno w pełnym słońcu, półcieniu, jak i na stanowisku cienistym. Uchodzi za niewymagającą roślinę, doskonałą do sadzenia w miastach.
Bez czarny 'Eva' kwitnie na różowo
Fot. pixabay.com
Bazga "Eva" - ova sorta ima rezano lišće, kao u sorti "Laciniata", ali osim toga tamnoljubičasta je. Biljku odlikuju i ružičasti cvjetovi. Biljka je vrlo dobra za sadnju u gradovima, u kombinacijama boja s drugim grmljem.
Crna bez 'Guincho Purple' - ovu sortu odlikuje prvenstveno zanimljiva boja lišća. Perasti listovi tamnoljubičasti su u proljeće i ljeto, a crveni u jesen. Svijetlo ružičastim cvjetovima vrlo intenzivnog mirisa može se diviti od lipnja do srpnja.
Bazga "Madonna" - biljka kompaktne navike, odlikuje se sporijim rastom i perastim, svijetlozelenim lišćem s nepravilnim, širokim bjelo-kremastim obrubom. Nezahtjevna sorta, dobro uspijeva u bilo kojem tlu, ali ne voli suhoću. Može rasti u bilo kojem položaju, od potpuno sunčanog do sjenovitog.
Bazga "Marginata" - poznata i kao "Variegata", ima listove koji su u sredini mat zeleno, a na rubovima kremasto bijeli. Cvate kremasto bijelo od lipnja do srpnja. Savršeno za sadnju protiv biljaka s tamnim lišćem. Naraste do 2,5 m visine i stoga je nešto kraći od većine ostalih sorti bazge.
Crna bazga - razmnožavanje
Razmnožavanje bazge vrši se drvenastim reznicama, izrezanim u razdoblju bez lišća i ukorijenjenim u vlažnom tlu u laganoj sjeni. Za takve sadnice, u kasnu jesen, nakon otpada lišća, uzimaju se jednogodišnji izbojci. Prikupite ulomke mladica na takav način da svaka sadnica ima 4-6 oka. Sadimo ih duboko, ostavljajući samo 2 oka iznad zemlje. Reznice bazge prilično brzo puštaju korijene i mogu se posaditi na svoje konačno mjesto nakon godinu dana. Na ovaj način bazga koja se obilno razmnožava rodit će nakon 3-4 godine.
Bazgu možete razmnožavati i zeljastim reznicama. Mogu se preuzeti od sredine lipnja do sredine srpnja s novih povećanja. Dio izdanka trebao bi imati 2–4 lista. Prije sadnje uklanjaju se donji listovi, a ostaju samo gornja 2. Biljke je potrebno često posipati nakon sadnje kako bi se osigurala odgovarajuća vlažnost. Inače će se lako osušiti. Iz tog je razloga reprodukcija bazge drvenastim reznicama nešto lakša .
U jesen možete posijati i sjeme koje treba izvaditi iz ovaca. Međutim, razmnožavanje bazge iz sjemena zahtijeva najviše strpljenja, a u slučaju ukrasnih sorti, biljke neće ponoviti karakteristike matične biljke. Zato ukrasne sorte lila uzgajamo samo od reznica.
